Dit zijn de MAKE IT HAPPEN. jaren. De tijd waarin de stad de plannen voor een Nieuw Rotterdam met succes realiseert. De contouren hiervan werden zichtbaar omstreeks 2013, met de realisatie van een reeks nieuwe iconen. Rotterdam speelde zich internationaal strategisch in de kijker en inmiddels lijkt alles er aan gelegen om de toppositie als vestigingsstad te verzilveren. MAKE IT HAPPEN. pronkt groots op bouwborden langs de velen bouwplaatsen in de stad. Luxe woontorens en eye-catchers zijn veelal het resultaat. Ook steeds verder op Zuid. HIER ONTSTAAT HET. HIER GEBEURT HET. Maar wat gebeurt er precies? Wie doen het gebeuren? Wie wint en wie verliest er?

De slogan ROTTERDAM. MAKE IT HAPPEN. werd eind 2014 geboren uit een publiek-private samenwerking tussen Gemeente Rotterdam, Havenbedrijf, Erasmus Universiteit en stadspromoter Rotterdam Partners. Verenigd in een Merkalliantie (onder regie van Rotterdam Partners) vertellen zij vandaag een eenduidig verhaal over Rotterdam. En met succes; sindsdien is de alliantie uitgebreid met het Erasmus MC, Rotterdam Festivals en Rotterdam Topsport en wordt ze versterkt door een groeiende reeks lokale ondernemers en organisaties; de overige Merkpartners. Ook kleine ondernemingen en ondernemers kunnen de slogan adopteren of er door worden geädopteerd, mits hun activiteiten in lijn zijn met de voornaamste doelstelling: economische groei van de stad Rotterdam.

Sinds eind jaren ‘80 geldt het tijdperk van de ondernemende stad, waarin de stad genoodzaakt is zelf actief op zoek te gaan naar financiële middelen. De ondernemende stad wordt gekenmerkt door een innige relatie tussen markt en overheid, alsmede een felle concurrentiestrijd tussen steden in het aantrekken van bewoners, bedrijven en bezoekers. Het sleutelwoord is (nog altijd) aantrekkelijkheid, ingegeven door een mentaliteit die begin jaren ‘90 nog bekritiseerd werd als het prestige denken. Vandaag is dit de norm geworden en met een greep uit de plannen toont Rotterdam zich exemplarisch: een enorme spiegel als etalage voor de skyline, een stadionproject zonder draagvlak, het hoogste gebouw van de Benelux, meer en meer cruiseschepen, het Eurovision songfestival. In het kort: prestige projecten.

De problemen van dit marktgedreven beleid zijn vandaag bij velen bekend. Rotterdam was altijd al een stad van twee snelheden, maar in versnelling verliest de stad haar minder snelle bewoners uit het oog. Ook in de huidige wooncrisis gaat men door met het slopen van betaalbare woningen, terwijl de bouwproductie zich richt op de realisatie van luxe woontorens. Rotterdam jaagt armen de stad uit, kopt het in de krant. Het is al jaren inzet van beleid. Snel gaan leidt tot snel vergeten, en zo stapelen de problemen zich op. De skyline krijgt vorm tegen een achtergrond van klimaatverandering en een pandemie, twee grote vraagtekens aan onze gedeelde horizon. Het is onzeker wat er van het Rotterdams klimaatakkoord terecht zal komen sinds de coronacrisis de samenleving op zijn kop zette. Één ding is wel zeker: oplossingen zoek men enthousiast of wanhopig bij de markt, voor wie de rode loper feestelijk wordt uitgerold.

De ontwikkelingen lopen parallel aan de lancering van het nieuwe stadsmarketingoffensief. Om internationaal sterker op de kaart te staan moet de stad zich zien te onderscheiden van haar concurrenten. Tegelijkertijd dient stadsmarketing ertoe om de lokale binding met de stad te versterken. Met ROTTERDAM. MAKE IT HAPPEN. doet Rotterdam bewust een beroep op het lokale ondernemerschap en een traditie van vernieuwing. Het is de internationale, neoliberale versie van het oude ‘geen woorden maar daden’, waarmee men doorbouwt op het verhaal van een stad van permanente verandering. Dit verhaal is in het verleden vaker ingezet om grootschalige stedelijke veranderingen te versnellen en te legitimeren. Vandaag zien we onder het daadkrachtige MAKE IT HAPPEN. de transformatie van Rotterdam gebeuren—in fysiek, economisch én sociaal opzicht.

Volgens gemeente Rotterdam is MAKE IT HAPPEN. een belofte én een ‘prikkelende’ uitnodiging: de uitnodiging aan kapitaal om bij te dragen aan de transformatie van de stad, en de belofte om het te realiseren. Maar het is ook een opdracht, een plicht. In het neoliberale tijdperk moet het individu gemobiliseerd en in dienst gesteld worden van het stedelijk concurrentievermogen. Met de activerende vorm van het voorschrift is de slogan er op gericht om het creatieve vermogen van lokale ondernemers, kunstenaars en burgers los te maken en in te zetten in het transformatieproces. Waar de overheid ooit de taak had om haar burgers te beschermen tegen de excessen van marktwerking, spreekt zij vandaag al haar burgers aan als ondernemers. Doelbewust verheft zij een lokale reputatie voor ondernemerschap tot een stadsbreed imago.

Een stadsslogan is een politiek instrument dat richting geeft aan de lokale ontwikkelingen. Politiek is de kunst van het mogelijke; het vermogen om te bepalen wat er gebeurt—what happens. Met de slogan MAKE IT HAPPEN. suggereert Rotterdam macht en zeggenschap over de stad, maar dan wel in naam van de stad als onderneming. Maar in het economische spel geldt de regel dat een gebeurtenis slechts dient te gebeuren wanneer de geïnvesteerde kosten terugverdiend zullen worden. Kan er dan ooit iets nieuws gebeuren? ROTTERDAM. MAKE IT HAPPEN. wekt de indruk van actief burgerschap en een beloftevolle toekomst voor alle Rotterdammers, maar is het niet vooral het imperatief voor economische groei? DE WERELD LIGT HIER AAN JE VOETEN. HIER IS ALLE RUIMTE OM TE PIONIEREN. GRENZELOOS, TOMELOOS, TORENHOOG.

De ambities van de stad blijken vaak onverenigbaar met sociale idealen en verplichtingen. Wat men zegt is niet altijd wat men doet. Wat er gebeurt is niet altijd wat er zou moeten gebeuren. En ondertussen gebeuren er dingen die zich helemaal niet laten maken. De overheid bevindt zich in een ongemakkelijke positie: zij moet haar burgers beschermen en tegelijkertijd de economische krachten koesteren en aanjagen omdat de voortgang er van afhangt. Er is sprake van een dilemma, en vooralsnog is duidelijk welke kant van dit dilemma stadsmarketing dient: de kant van gentrificatie, landmarks, sloop, startups, vernieuwing, groei, etc. Dat het beleid wordt voorgestaan en uitgevoerd door een zespartijen-college suggereert dat we weinig van de politiek te verwachten hebben. Heeft Rotterdam eigenlijk wel een keuze? Het dwingende MAKE IT HAPPEN. suggereert van niet. Maar wat staat er dan tegenover?

De uitspraak MAKE IT HAPPEN. is er op gericht de stad en haar omgeving te veranderen. Het is het verhaal van Rotterdam, zegt men. Maar het is slechts de helft van het verhaal. De ondernemer, het bedrijfsleven en de markt maken de economie, maar andere maatschappelijke structuren breken ze juist op. Geen vernieuwing zonder vernieling. Geen winnaars zonder verliezers. De slogan van Rotterdam is ontegenzeggelijk, want de mens is made to make it happen. Maar hij is ook incompleet; het ontbreekt ‘m aan reflectie. Onder het oppervlak van het Rotterdamse zelfvertrouwen vindt men de onzekerheid van hen voor wie het níét gebeurt. Dat die onzekerheid groeiende is, wijst op de toenemende onmaakbaarheid van de stad. Als gevolg van falend beleid, of… per ongeluk. Zelfs Rotterdam kan namelijk niet altijd de werkelijkheid naar haar hand zetten.

IS IT HAPPENING? is de vraag op het antwoord MAKE IT HAPPEN. Deze vraag vertegenwoordigt de keerzijde van de Rotterdamse dadendrang. Die keerzijde is tweeledig. Enerzijds is er de geleefde onzekerheid in de schaduw van het nieuwe Rotterdam. Anderzijds heerst er een algemeen gebrek aan reflectie. We kunnen recht doen aan de collectieve onzekerheid door die opnieuw in het leven te roepen, met daarbij de hoop degenen met verantwoordelijkheid aan te sporen tot reflectie. Onzekerheid is uiteindelijk ook een kwestie van twijfel; van niet-zeker-zijn. Een beetje stad beschikt over een reflexief vermogen en reflectie vereist dat je alert bent voor nieuwe gebeurtenissen; dat je niet altijd weet wat er moet gebeuren. Het houdt ruimte open voor de vraag: is it happening? Omdat er anders nooit iets wezenlijks kan veranderen.